Edib Çiçekli, 20. yüzyılın ortalarında Suriye'nin siyasi ve askeri tarihinde önemli bir rol oynamış bir liderdir. 1953-1954 yılları arasında Suriye Devlet Başkanı ve Başbakanı olarak görev yapmıştır. Bu yazıda Edib Çiçekli'nin hayatını ele alacağız.
Edib Çiçekli, 1909 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun Suriye Vilayeti'ne bağlı Hama şehrinde doğdu. Babası Ali Hasan Çiçekli, Suriyeli bir Türk'tü. Annesi ise Kürt kökenliydi. Çiçekli'nin soyadı, Türkçedeki "çiçek" kelimesinden gelir ve Arapçada "Şişakli" olarak yazılır.
Çiçekli, Fransız Mandası altındaki Suriye ordusuna katıldı ve Şam Askeri Akademisi'nde eğitim gördü. Burada "Büyük Suriye" fikrini savunan ve Lübnan, Filistin, Ürdün ve Irak'ı da kapsayan bir Arap devleti kurmayı hedefleyen Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi'ne (SSMP) katıldı. Partinin kurucusu Antun Sadi ile yakın ilişki kurdu.
Çiçekli 1948 Arap-İsrail Savaşı'na katıldı. Bu savaşta Arapların yenilmesi, Suriye'de peş peşe askeri darbelerin başlamasına neden oldu. 1949 yılında Hüsnü Zaim adlı bir general iktidarı ele geçirdi. Onun bu harekatına Edib Çiçekli ve SSMP de yardım etti. Ancak Zaim lider olmasının ardından birlikte hareket ettiği kimselerin aleyhine işlerde bulundu. SSMP lideri Antun Sadi'yi idam edilmesi için Lübnan'a teslim etti.[1] Bu olay, Çiçekli ve diğer SSMP üyesi subayları çok öfkelendirdi. Aynı yıl içinde, Çiçekli ve arkadaşları Zaim'i devirdiler ve öldürdüler.
Çiçekli, iktidarı tek başına almak yerine, parlamenter sistemi yeniden kurmaya çalıştı. Ancak ülke siyasi istikrarsızlık içindeydi. Bu süreçte kendi iktidarını sağlayabilmek için kendisine zemin oluşturmaya çalıştı. İktidarını sarstığı için Adnan el-Maliki gibi Baasçı olan birçok subayı tutukladı. Bu olay ülke içinde gerilimlere yol açtı. Çiçekli ise bu gerilimlerin üzerine süratle gitti ve 1953 yılında yeni bir darbe yaparak kendisini devlet başkanı ilan etti.
Çiçekli'nin yönetimi sert ve otoriterdi. SSMP'nin ideolojisini benimseyerek, Büyük Suriye projesini hayata geçirmeye çalıştı. Lübnan ile sınır sorunları yaşadı ve Ürdün Kralı Hüseyin'e karşı komplo kurdu. Ayrıca, komünistlere karşı baskıcı tedbirler aldı ve muhalifleri tutukladı veya sürgüne gönderdi.
Çiçekli'nin en büyük hatası ise Cebel-i Dürzi isyanını bastırmaya çalışması oldu. Cebel-i Dürzi, Suriye'nin güneyindeki dağlık bir bölgeydi ve burada yaşayan Dürziler kendilerine özgü bir mezhebe sahiptiler. Dürziler, Osmanlı döneminden beri merkezi otoriteye karşı direniş göstermişlerdi. Çiçekli, Dürzileri asimile etmeye ve onlara zorunlu askerlik uygulamaya çalıştı. Bu politikaysa, Dürzilerin 1954 yılında ayaklanmasına neden oldu. Çiçekli, isyanı bastırmak için orduyu seferber etti ancak başarılı olamadı. İsyan, Çiçekli'nin popülaritesini düşürdü ve orduda da rahatsızlık yarattı.
Çiçekli'nin sonu Şubat 1954'te, Albay Haşim el-Etaşi liderliğindeki bir grup subayın yaptığı darbe ile geldi. Çiçekli darbeden haberdar olunca ülkeyi terk etti ve Lübnan'a kaçtı. Dürziler tarafından öldürülme tehlikesiyle karşı karşıya olduğu için de daha sonra Brezilya'ya yerleşti. Brezilya'da bulunurken de tekrar Suriye'ye dönmek ve bir darbe gerçekleştirme planları vardı. Ancak onun kurduğu bağlar ve planları Suriye istihbaratı tarafından tespit edildi ve Çiçekli gıyabında idam cezasına çarptırıldı. 27 Eylül 1964 yılında ise Çiçekli, Brezilya'daki Ceres adlı bölgede yaşarken Nevaf Gazali adlı bir Dürzi tarafından suikastla öldürüldü.
Edib Çiçekli, Suriye tarihinin tartışmalı bir figürüdür. Kimileri onu vatansever ve cesur bir lider olarak görürken, kimileri de onu diktatör ve bölücü olarak eleştirir. Ancak, Suriye'nin siyasi ve toplumsal yapısını derinden etkileyen bir kişi olduğu inkar edilemez.
Dipnolar:
[1] Antun Sadi'nin Büyük Suriye fikri temelinde birleşik bir Arap devleti kurabilmesi, birliğe dahil olacak diğer devletlerin ortadan kalkmasıyla mümkündü. Bu yüzden Lübnan'a teslim edilmesinin altında "Lübnan devletini yıkmaya çalışması" suçlaması vardı.
0 yorumlar:
Yorum Gönder