Tanzimat Devri, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1839 yılında Tanzimât Fermânı olarak bilinen Gülhane Hatt-ı Şerifi'nin okunmasıyla başlayan önemli bir dönemin adıdır. Bu dönem, Osmanlı İmparatorluğu'nun modernleşme ve yenileşme sürecini temsil eder. Batı dillerinde genellikle "Osmanlı Reformu" olarak adlandırılan Tanzimat, 1876'da II. Abdülhamit'in tahta çıkması ve Meşrutiyet'in ilanıyla sona ermiştir. Ancak genel anlamda Osmanlı Reformu'nun, Osmanlı Devleti'nin sonuna kadar devam ettiği de kabul edilebilir.
Tanzimat Dönemi'nin önde gelen siyasi liderleri 1839-1855 döneminde Mustafa Reşit Paşa, 1850'lerin başından 1871'e kadar da Mehmed Emin Âli Paşa ve Keçecizade Fuat Paşa'dır. Fuat Paşa'nın 1868'deki ölümünün ardından Âli Paşa'nın da 1871'de hayatını kaybetmesiyle birlikte reform süreci krize girmiş ve uzun süren bir siyasi düzensizlik dönemi yaşanmıştır.
Tanzimat'ın kökenleri, III. Selim veya II. Mahmut dönemine kadar gitmektedir. Birçok tarihçiye göre, Vaka-i Hayriye olarak adlandırılan Yeniçeri Ocağı'nın 1826 tarihindeki lağvı, Tanzimat'ın gerçek başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Reformun temel nedeni ise, Avrupa'nın askeri, teknik ve ekonomik alanlardaki ilerlemesine karşılık Osmanlı İmparatorluğu'nun geri kalmasıdır. Kavalalı Mehmed Ali Paşa tarafından Mısır'da başlatılan reformlar, Osmanlı yönetimine ilham kaynağı olmuştur.
Tanzimat'ın bir diğer amacı da Balkanlar'da gayrimüslim topluluklar arasındaki hoşnutsuzluğu ele alarak Osmanlı toplumunu adalet ve eşitlik temelinde yeniden inşa etmekti. Bu durum "Osmanlı Vatandaşlığı"nın önemli bir kavram haline gelmesine yol açtı. Aynı zamanda Osmanlıcılık düşüncesi de Tanzimat'ın temel fikirlerinden birisi olarak ortaya çıktı.
Tanzimat Fermânı, II. Mahmud'un ölümünün ardından, 17 yaşındaki padişah Abdülmecit döneminde kabul edildi. Fermân, Gülhane bahçesinde okundu ve Osmanlı tarihinde önemli bir belge olarak kabul edildi. Fermân, devletin gerileme döneminde olduğunu, ancak yapılacak yenilikler ve yeni yasalarla bu durumun düzeltilebileceğini vurgulamaktaydı. Ayrıca herkesin can, mal ve "ırz-ı namus" güvenliğinin sağlanması, vergi düzenlemeleri, adil yargı sistemi, rüşvetin önlenmesi gibi daha birçok reformu içeriyordu. Fermân, Fransız Devrimi'nin İnsan ve Vatandaş Hakları bildirgesinden esinlenmiş, ancak Osmanlı geleneği ve şeriat ile uyumlu olacak şekilde tasarlanmıştı.
Tanzimat'ın uygulanması için de çeşitli adımlar atıldı. Fermân, resmi gazete Takvim-i Vekayi'de yayınlandı, her şehir meydanında okunması ve halka anlatılması da emredildi. Yeni yasaların eski yasalarla çatışmamasına da özen gösterildi ve yeni kurumlar açılırken eski kurumlar kapatılmadı.
Tanzimat'ın getirdiği yenilikler arasında hukuk, maliye, askeri, eğitim ve sanayi alanlarına yönelik reformlar bulunmaktadır:
Hukuk Alanındaki Yenilikler:
• Tüm vatandaşlar "Osmanlı vatandaşı" olarak kabul edildi ve din farklılıklarına dayalı ayrıcalıklar kısmen kaldırıldı.
• Yeni Ceza Kanunnameleri ve Ticaret Kanunnameleri kabul edildi.
• Şeri mahkemelerin yanına laik ilkelere göre işleyen Nizamiye Mahkemeleri kuruldu ve Müslümanların yanı sıra gayrimüslimler de buraya yargıçlar olarak atandı.
• Homoseksüellik suç olmaktan çıkarıldı.
• Şura-yı Devlet (Danıştay) kurularak devlet görevlilerine karşı açılan davaları görülmeye başlandı.
Mali Alanındaki Gelişmeler:
• İlk bütçe hazırlandı ve modern bütçeye geçildi.
• Vergilerin düzgün bir şekilde dağıtılması amaçlandı.
• Devlet görevlilerinin halktan aldıkları resmi vergiler dışında aldıkları vergileri almaları yasaklandı.
• İlk kâğıt para olan Kaime-i Nakdiye kullanılmaya başlandı.
• Kırım Savaşı'nın maddi yükünü karşılamak için ilk defa dışarıdan borç alındı.
Askeri Alanındaki Yenilikler:
• Zorunlu askerlik başlatıldı ve askerlik yaşı 20, zorunlu askerlik süresi 4 yıl olarak belirlendi.
• Gayrimüslimlerin orduya girmesi ve albay rütbesine kadar yükselmesine izin verildi.
• Yeni bir donanma kuruldu ve askeri yapı yenilendi. Bahriye Nezareti ve Seraskerlik kurularak askeri yapı daha etkin hale getirildi.
Eğitim Alanındaki Gelişmeler:
• Mekatib-i Umumiye Nezareti kurularak okulların kontrolü bu bakanlığa verildi.
• Rüştiyelerin açılmasına hız verildi.
• Mekteb-i Mülkiye-i Şahane, çağa uygun sivil bürokrat yetiştirmek amacıyla kuruldu.
• Galatasaray Sultanisi, Fransız eğitim sistemini örnek alarak açıldı.
• Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile eğitim sistemi düzenlendi.
• Dârülmuallimât adında kız öğretmen okulu açıldı.
Sanayileşme Hamlesi:
• Devlet eliyle atölye ve tesis kurulmasını amaçlayan sanayileşme başladı. İlk sanayi parkı Yedikule-Küçükçekmece arasında kuruldu.
• Zeytinburnu, Bakırköy ve Hereke'de çeşitli fabrikalar kurularak üretim alanında önemli adımlar atıldı.
• Yol yapımına ağırlık verildi.
• Devlet memurlarının yerli kumaş kullanması zorunlu hale getirildi.
Ancak Birleşik Krallık ile yapılan 1838 tarihli Balta Limanı - Ticaret Anlaşması, Osmanlı'nın aleyhine gelişti ve dışa bağımlılığı artırdı. Sanayi makinelerinin hâlâ Avrupa'dan ithal ediliyor olması ve nitelikli eleman eksikliği, yeterli bir sanayi pazarının oluşturulmasına engel oldu.
Tanzimat devri bazı kesimlerde olumsuz tepkilere de yol açtı. Bu reformasyon, Müslüman gruplar arasında Frenkleşme ve gâvurlaşma olarak nitelendirildi. Zorunlu askerlik uygulamasına karşı özellikle Halep, Bosna ve Doğu-Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ailelerin tepkileriyle karşılaşıldı. Ayrıca Tanzimat'ın Müslüman-gayrimüslim eşitliği ve Hristiyan mezhepler arasındaki eşitliği getirmesi bazı Ortodoks unsurları endişelendirdi. Rusya, Tanzimat'ın Osmanlı üzerindeki Batılı etkiyi artıracağını düşünerek bu gelişmelere karşı olumsuz bir tepki gösterdi. Avusturya'da da mutlakiyetçilik yanlısı Prens Metternich, fermanı olumsuz karşılarken, Kavalalı Mehmet Ali Paşa, bunu kendisine karşı yapılmış bir "şah hamlesi" olarak değerlendirdi. Yeni Osmanlılar da bazı Tanzimat uygulamalarına karşı çıktıkları için ya sürgüne gönderildiler ya da yurt dışına kaçtılar.
Tanzimat Dönemi, Osmanlı İmparatorluğu'nun modernleşme ve yenileşme çabalarının önemli bir dönemidir. Hukuk, maliye, askeri, eğitim ve sanayi alanlarında yapılan reformlar, Osmanlı toplumunu çağdaşlaştırmak adına atılan önemli adımlardır. Ancak, dönemin getirdiği değişiklikler toplumun farklı kesimlerinde farklı tepkilere yol açmıştır. Bu dönem, Osmanlı İmparatorluğu'nun tarihindeki önemli bir dönüm noktasını temsil etmektedir.
0 yorumlar:
Yorum Gönder