Koca Mustafa Reşid Paşa Kimdir?

Koca Mustafa Reşid Paşa, Osmanlı Devleti'nin 19. yüzyıldaki en önemli devlet adamlarından birisi olarak tarihe geçmiştir. Tanzimat Fermanı'nın mimarı, ilk diplomasi usulünü getiren ve Avrupa ile ilişkileri geliştiren bir aydın ve reformisttir. Peki, Koca Mustafa Reşid Paşa kimdir? Hayatı nasıl şekillenmiştir? Bu yazıda, Koca Mustafa Reşid Paşa'nın hayatını ele alacağız.

Koca Mustafa Reşid Paşa'nın Doğumu ve Ailesi

Koca Mustafa Reşid Paşa, 13 Mart 1800 tarihinde İstanbul'da doğdu. Babası, II. Bayezid Külliyesi Vakıfları ruznameçecisi Mustafa Efendi idi. Dar gelirli bir aileden gelen Mustafa Reşid Paşa, iyi bir öğrenim göremedi. Okumasını ve yazmasını babasından öğrenen Mustafa Reşid çocukluğunda kendi kendisini yetiştirmeye çalışan bir kimseydi. Babasının vefatının ardından dayısı Ispartalı Seyyid Ali Paşa, onun eğitimi ve kariyeri için önemli bir rol oynadı. Seyyid Ali Paşa, Osmanlı Devleti'nde Beylerbeylik, Sadrazamlık, Seraskerlik gibi yüksek makamlara yükselmiş ve Mora'daki Rum ayaklanmasını bastırmak için Mora Seraskerliğine atanmıştı. Mustafa Reşid Paşa, dayısının yanında mühürdarlık yaparak devlet işlerine girdi.

Koca Mustafa Reşid Paşa'nın Diplomatik Kariyeri

Mustafa Reşid Paşa, 1824 yılında Sadaret Mektub-i kalemine girdi. 1828 Osmanlı-Rus Savaşı'nda ordu kâtibi olarak sefere katıldı. 1829 yılında Rusya ile yapılan Edirne Antlaşması ve 1833 yılında Kavalalı Mehmet Ali Paşa ile yapılan Kütahya Antlaşması görüşmelerine kâtip olarak katıldı. Çalışmalarıyla dikkati çeken Mustafa Reşid Paşa, 1834 yılında Paris elçiliğine atandı. 1836 yılında da Londra elçisi oldu. Aynı yıl İstanbul'a çağrılarak II. Mahmut'un reformları çerçevesinde yeni kurulan Hariciye Nezareti müsteşarlığına getirildi.

Mustafa Reşid Paşa 1837 tarihinde Hariciye Nazırı olunca Sultan II. Mahmut ile daha da yakın bir ilişki kurdu. Padişaha sunduğu raporlarla ülkede köklü reformlar yapılması gereğini ifade etti. 1838 yılında gittikçe ağırlaşan Mısır sorununda destek sağlaması amacıyla Londra Büyükelçiliğine atandı. Bu sırada İngiltere ile Baltalimanı Antlaşması'nı imzalayarak İngilizlere ticari imtiyazlar verdi ancak bu anlaşma Osmanlı iktisadi hayatına zarar verdiği için bugün de olmak üzere kendi devrinde eleştirildi.

2 Temmuz 1839 tarihinde II. Mahmud ölerek yerine oğlu I. Abdülmecid geçti. Mustafa Reşid Paşa bu genç ve yeni padişahı, kapsamlı bir reform programının zaruriyatına inandırmayı başardı. Bunun ilk adımı ve hukuki temeli olarak da 3 Kasım 1839 tarihinde Tanzimat Fermanı'nı (Gülhane Hatt-ı Hümayunu) ilan etti. Bu fermanla Osmanlı Devleti'nde hukuk, eğitim, askeriye ve sosyal alanlarda yenilikler yapılması öngörüldü.

İkinci kez hariciye nazırı olan Mustafa Reşid Paşa, Tanzimat Fermanı'nın öngördüğü yeniliklerin uygulanması için çaba harcarken, 1840'ta imzalanan Londra Antlaşması ile Mısır sorununu da bir çözüme kavuşturdu. Ama hem İstanbul'daki karşıtlarının, hem de Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın antlaşmaya karşı direnmeleri üzerine I. Abdülmecit ortalığı yatıştırmak amacıyla 1841 yılında Mustafa Reşid Paşa'yı nazırlıktan alarak Paris Büyükelçisi yaptı.

Koca Mustafa Reşid Paşa'nın Sadrazamlığı

Mustafa Reşid Paşa, 1845'te üçüncü kez Hariciye Nazırı olduktan sonra 1846 yılında sadrazamlığa getirildi. 1839 yılından beri Tanzimat Fermanı'nın getirdiği yenilikler konusunda fazla bir şey yapılmadığını görerek hızla atılımlara girişti. Özellikle yönetim, eğitim, adalet ve askeriye alanlarında reformlar yaptı. Meclis-i Maarif-i Umumiye'yi kurarak eğitim sistemini yeniledi. Encümen-i Daniş adında bir bilim ve kültür kurulu oluşturdu. Askerlik süresini kısalttı ve askerlik hizmetini herkes için zorunlu kıldı. Şeri mahkemelerin yanında nizamiye mahkemelerini kurdu. Ancak bu reformlar karşısında muhalefetle karşılaşınca Mustafa Reşid Paşa 1846-1852 yılları arasında üç kez istifa etmek zorunda kaldıysa da kısa aralıklardan sonra yeniden sadrazam oldu.

1853'te Kırım Savaşı patlak verdiği esnada Hariciye Nazırlığı görevini sürdürmekteydi ve Rusya'ya karşı İngiltere ve Fransa'yı Osmanlı Devleti'nin yanına çekmeyi başardı. Savaş sürerken dördüncü kez sadrazam oldu ve savaşı sonlandıran Paris Antlaşması'nın hazırlanmasında etkili oldu. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti Avrupa devletleri tarafından bir Avrupa devleti olarak tanındı ve Avrupa kamuoyunda saygınlık kazanıldı.

Mustafa Reşid Paşa, 1856'da kendisinin yetiştirdiği yeni Sadrazam Âli Paşa'nın hazırladığı Islahat Fermanı'nı Devletin çıkarlarına aykırı bulduğunu belirterek şiddetle tenkit etti. Bu fermanla Osmanlı Devleti'nde gayrimüslimlere daha fazla hak verilmesi ve Avrupa devletlerinin Osmanlı iç işlerine çok daha sık bir biçimde müdahale edebilmesi sorunu doğuruyordu. Mustafa Reşid Paşa bu fermanın Osmanlı Devleti'nin bütünlüğünü tehlikeye sokacağını savundu.

Koca Mustafa Reşid Paşa'nın Ölümü

Mustafa Reşid Paşa, 1857 yılında altıncı kez sadrazam oldu ancak sağlığı bozulduğu için görevini daha fazla sürdüremedi. 7 Ocak 1858 tarihinde İstanbul'da vefat etti. Cenazesi Eyüp Sultan Camii'nde defnedildi.

Koca Mustafa Reşid Paşa, Osmanlı Devleti'nin modernleşmesinde büyük katkısı olan bir devlet adamıdır. Tanzimat Fermanı ile başlayan reform hareketinin öncüsü ve savunucusudur.